Gorączka – w wielu z nas ten objaw choroby budzi przerażenie. Pod wpływem stresu głównym działaniem staje się natychmiastowe jej obniżenie za pomocą środków farmakologicznych, nawet wtedy gdy delikatnie odbiega od prawidłowej temperatury ciała.
Zapominamy lub nie wiemy jak ważnym mechanizmem obronnym jest, jak istotna jest z punktu widzenia walki z infekcją, a także jaki wpływ może mieć na nasz organizm w długim okresie czasu.
Zgodnie z powszechnie przyjętą definicją gorączka jest podwyższeniem temperatury ciała przy prawidłowo działających ośrodkach i mechanizmach termoregulacji, które są przystosowane do utrzymania wyższej temperatury ciała. Już na wstępie warto zaznaczyć, że temperatura osoby gorączkującej, tak samo jak i u osoby zdrowej, podlega zmianom dobowym, jest niższa rano, a wyższa wieczorem, a jej wysokość i przebieg zależą od rodzaju czynnika chorobotwórczego oraz predyspozycji konkretnego organizmu.
W zależności od temperatury ciała należy wyróżnić:
• do 38°C – stan podgorączkowy
• 38°C – 38,5°C – niska gorączka
• 38,5°C – 39°C – umiarkowana gorączka
• 39°C – 40°C – wysoka gorączka
Na przestrzeni dziejów gorączka była traktowana jako coś co zagraża życiu ludzkiemu. Sir William Osler (1849-1919), lekarz urodzony w Kanadzie, uważany za jedną z najwybitniejszych postaci medycyny przełomu XIX i XX wieku twierdził, że do największych nieszczęść trapiących rodzaj ludzki należą gorączka, głód i wojna,a spośród tych nieszczęść, największym i najbardziej przerażającym wrogiem człowieka jest gorączka. Dopiero na podstawie wyników badań naukowych i analiz klinicznych dowiedziono, iż gorączka stanowi jedną ze składowych procesu obronnego organizmu. W przeciwieństwie do hipertermii, która jest patologicznym, nieregulowanym wzrostem temperatury, wynikającym z zaburzeń układu regulacji temperatury, proces gorączkowy wzbudzany jest fizjologicznie w wyniku reakcji immunologicznej. Oznacza to, że reakcja organizmu jest ściśle związana z rozpoznaniem przez układ obronny gospodarza czynnika inwazyjnego jako obcego lub stanowiącego zagrożenie dla organizmu. Podwyższona temperatura stanowi wsparcie układu odpornościowego w celu uzyskania przewagi nad czynnikami zakaźnymi, takimi jak wirusy czy bakterie. Mechanizm ten sprawia, że organizm staje się środowiskiem mniej przyjaznym dla drobnoustrojów chorobotwórczych wrażliwych na temperaturę co prowadzi do ograniczenia ich możliwości replikacyjnych. Przy wyższej temperaturze mechanizmy obronne, takie jak wytwarzanie przeciwciał czy proliferacja limfocytów, ulegają znacznemu wzrostowi (około 10% na jeden stopień), równocześnie zmniejsza się dostęp patogenów do żelaza i innych związków, które mogłyby być pożywką dla drobnoustrojów chorobotwórczych.
Przyczynami innymi niż czynniki zakaźne, a powodującymi wzrost temperatury ciała może być na przykład obecność pasożytów, rozrost nowotworowy, reakcja alergiczna, czy odczyn zapalny.
Podwzgórze – wewnętrzny termostat
Podwzgórze to niewielka struktura w mózgu, która odpowiada za homeostazę całego organizmu, w tym za regulację temperatury ciała stanowiąc nasz wewnętrzny termostat. W podwzgórzu istniej biologiczny wzorzec temperatury tzw. set point.
Substancje pirogenne, które wypływają z miejsc, w których układ odpornościowy zidentyfikował potencjalne problemy, docierają do podwzgórza przez krwiobieg i wpływają na podniesienie poziomu wzorca. Niektóre pirogeny (endogenne) są wytwarzane przez tkanki ciała, jednak wiele patogenów również produkuje pirogeny (egzogenne). Kiedy podwzgórze je wykryje, zmianie ulega poziom „set point” a organizm zaczyna intensywnie produkować ciepło (poprzez termogenezę mięśniową oraz bezdrżeniową), a także zapobiega jego utracie. Trwa to do momentu osiągnięcia temperatury nowego punktu nastawczego (set point).
„Sickness behawior”
Infekcji wirusowej lub bakteryjnej bardzo często towarzyszą takie odczucia jak złe samopoczucie, ospałość, zmęczenie, odrętwienie, chłód, bóle mięśni i stawów oraz zmniejszony apetyt. Mimo tego, że są one powszechne, lekarze zwykle ignorują te objawy. Są one uważane za niekomfortowe, ale jednak nieistotne z punktu widzenia procesu osłabienia wywołanego patogenem, który dotyka chorych. Takie podejście okazuje się być niepoprawne, bowiem psychologiczne i behawioralne elementy choroby stanowią, wraz z gorączką i związanymi z tym zmianami neuroendokrynnymi, wysoce zorganizowaną strategię organizmu do walki z infekcją. Ta strategia, zwana „sickness behavior” jest uruchamiana przez cytokiny prozapalne wytwarzane przez aktywowane komórki wrodzonego układu odpornościowego w kontakcie ze specyficznymi wzorcami molekularnymi związanymi z patogenem. Te cytokiny obejmują głównie interleukiny IL 1 (IL-1α i IL-1β), IL-6 oraz TNF α (czynnik martwicy nowotworów).
Gorączka może pomóc w zwalczaniu infekcji, ale czasami może rosnąc zbyt wysoko. Na przykład wewnętrzna temperatura ciała przekraczająca 40,5°C naraża białka i tłuszcze organizmu na bezpośrednie stresory temperaturowe. Ta forma stresu cieplnego może zagrozić integralności i funkcji białek przyzwyczajonych do typowych dobowych zmian temperatury ciała. Stres komórkowy, zawały, martwica, drgawki i majaczenie należą do potencjalnych konsekwencji przedłużających się, ciężkich stanów gorączkowych.
Gorączka i syndrom „sickness behawior” są naturalną reakcją organizmu na czynniki chorobotwórcze. W jaki sposób należy, więc wspierać chorego, u którego pojawiła się gorączka?
- Nie należy natychmiast obniżać temperatury ciała. Należy natomiast obserwować, czy nie rozwija się poważna choroba i czy temperatura nie rośnie zbyt szybko.
- Osoba o podwyższonej temperaturze ciała powinna mieć zapewniony spokój, komfort cieplny oraz możliwość jak najdłuższego snu.
- Chory powinien jeść niewiele, należy też znacznie ograniczyć spożycie mięsa, a także innych pokarmów białkowych.
- Chory powinien dużo pić, aby nie doszło do odwodnienia organizmu.
Źródła:
- Red. nauk. Sławomir Maśliński, Jan Ryżewski, Patofizjologia, Wydawnictwo lekarskie PZWL 2009, 283-286
- Wiesław Kozaczek, Geneza gorączki. Biologiczne mechanizmy i praktyka medyczna, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2009, s.
- https://www.scientificamerican.com/article/what-causes-a-fever/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2740752/